Trong thời đại công nghiệp 4.0, lập trình PLC (Programmable Logic Controller) đang trở thành kỹ năng cực kỳ quan trọng đối với kỹ sư tự động hóa, kỹ thuật viên bảo trì và những ai muốn bước chân vào lĩnh vực điều khiển công nghiệp. Nếu bạn đang tìm cách tự học lập trình PLC cho người mới bắt đầu mà không biết bắt đầu từ đâu, bài viết này VTI Academy sẽ giúp bạn xây dựng nền tảng vững chắc và có lộ trình rõ ràng nhất.
Những kiến thức nền tảng cần có trước khi học PLC
Để hành trình học lập trình PLC không bị ngợp ngay từ những bước đầu, bạn nên dành thời gian chuẩn bị một số kiến thức cơ sở sau. Những phần này không quá khó nhưng sẽ giúp bạn hiểu được bản chất vấn đề thay vì chỉ học vẹt:
- Kiến thức cơ bản về điện và điện tử công nghiệp: làm quen với cách đọc sơ đồ nguyên lý, hiểu chức năng của các thiết bị phổ biến như rơ-le trung gian, contactor, cảm biến proximity, cảm biến áp suất, van điện từ và động cơ điện.
- Tư duy logic số: nắm rõ cách hoạt động của các cổng logic cơ bản, khái niệm bộ nhớ bit, bộ định thời (timer), bộ đếm (counter) và các trạng thái bật/tắt.
- Hiểu sơ lược về quy trình tự động hóa: biết được chuỗi vận hành của một hệ thống tự động thường gồm cảm biến → PLC → thiết bị chấp hành → phản hồi.
- Kỹ năng tìm kiếm và đọc tài liệu tiếng Anh ở mức cơ bản: vì hầu hết tài liệu gốc từ các hãng lớn đều bằng tiếng Anh, việc quen dần với các từ chuyên ngành sẽ giúp bạn tiến xa hơn rất nhiều.
Bạn chỉ cần dành khoảng 15–20 ngày để ôn lại những phần trên là đã đủ tự tin bước vào giai đoạn học chính thức. Đây chính là nền móng giúp cách học lập trình PLC hiệu quả hơn rất nhiều so với việc lao vào học ngay mà không có sự chuẩn bị.
Lộ trình học lập trình PLC cho người mới bắt đầu
Tự học lập trình PLC không khó nếu bạn chia nhỏ quá trình thành từng giai đoạn rõ ràng. Dưới đây là lộ trình chi tiết đã được sắp xếp phù hợp với người không có người hướng dẫn trực tiếp:
Giai đoạn 1: Hiểu rõ cấu tạo và nguyên lý hoạt động của PLC
Dành thời gian tìm hiểu các thành phần chính của một hệ PLC: bộ xử lý trung tâm (CPU), nguồn cấp, module vào/ra số và analog, module giao tiếp mạng. Đồng thời làm quen với các hãng PLC phổ biến hiện nay như Siemens, Delta, Allen-Bradley, Omron, Mitsubishi, Schneider… Mỗi hãng có điểm mạnh riêng nhưng nguyên lý hoạt động đều giống nhau khoảng 80–90%, giúp bạn dễ dàng chuyển đổi sau này.
Giai đoạn 2: Làm chủ môi trường lập trình
Chọn một dòng PLC để học sâu trước (khuyến khích học lập trình PLC S7-1200 của Siemens hoặc học lập trình PLC Delta vì cộng đồng người Việt sử dụng đông). Tải và cài đặt phần mềm chính hãng: TIA Portal (Siemens), ISPSoft (Delta), GX Works3 (Mitsubishi)… Dành thời gian khám phá giao diện, cách tạo dự án mới, cách cấu hình phần cứng, cách tải chương trình xuống PLC thật hoặc mô phỏng.
Giai đoạn 3: Học ngôn ngữ lập trình cơ bản
Bắt đầu với Ladder Diagram (LAD) – ngôn ngữ trực quan nhất, gần giống sơ đồ mạch điện truyền thống mà bất kỳ kỹ sư điện nào cũng quen thuộc. Sau khi vững Ladder khoảng 70–80%, hãy chuyển sang học Function Block Diagram (FBD) và Structured Text (ST) để xử lý các bài toán phức tạp hơn. 
Giai đoạn 4: Nắm chắc các nhóm lệnh từ cơ bản đến nâng cao
Làm quen dần với các lệnh thao tác bit, lệnh timer và counter đa dạng, lệnh so sánh, lệnh toán học, lệnh di chuyển dữ liệu, lệnh nhảy có điều kiện, lệnh gọi chương trình con (FC/FB), và cuối cùng là các thuật toán điều khiển như PID. Đây là giai đoạn cần kiên trì nhất khi học lập trình PLC online hoặc tự học tại nhà.
Giai đoạn 5: Tìm hiểu giao tiếp công nghiệp
Học cách PLC kết nối với các thiết bị khác trong hệ thống: màn hình HMI, hệ thống SCADA, biến tần, servo, robot, cảm biến thông minh… qua các giao thức phổ biến hiện nay như Modbus RTU/TCP, Profinet, Profibus, EtherNet/IP, CANopen… Kỹ năng này sẽ giúp bạn làm việc thực tế sau này.
Giai đoạn 6: Thực hành dự án và tham gia cộng đồng
Sau khi nắm vững lý thuyết, hãy tự đặt ra các bài tập thực tế để rèn luyện. Đồng thời tham gia các nhóm tự động hóa trên Facebook, Zalo, các diễn đàn chuyên ngành để trao đổi kinh nghiệm, hỏi đáp khi gặp khó khăn.
Giai đoạn 7: Học thêm một dòng PLC thứ hai
Khi đã thành thạo một dòng (ví dụ S7-1200), bạn có thể mở rộng sang dòng khác như Delta, Allen-Bradley hoặc Omron để tăng tính linh hoạt trong công việc.
Với lộ trình trên, chỉ cần kiên trì 1,5–2 giờ mỗi ngày, sau khoảng 5–8 tháng bạn sẽ đạt trình độ trung bình khá và có thể nhận các công việc lập trình PLC cơ bản.
Các lỗi sai phổ biến khi người mới học PLC và cách tránh
Dù học lập trình PLC cho người mới bắt đầu có vẻ đơn giản nhưng rất nhiều bạn đã bỏ cuộc giữa chừng vì mắc phải những sai lầm sau:
- Đốt cháy giai đoạn, học ngay Structured Text hoặc SCL mà chưa vững Ladder → không hiểu bản chất → nhanh nản.
- Học lý thuyết quá nhiều nhưng không chịu mở phần mềm thực hành → kiến thức trôi tuột.
- Cố gắng học cùng lúc 3–4 hãng PLC → bị loạn thông tin, không nhớ nổi sự khác biệt giữa các phần mềm.
- Không xây dựng thói quen ghi chép, vẽ sơ đồ giải thích cho từng chương trình mình viết → vài tuần sau đã quên sạch.
- Đọc tài liệu tiếng Anh quá sớm khi chưa có vốn từ chuyên ngành → mất động lực vì không hiểu gì.
- Chỉ học trên phần mềm mô phỏng mà không bao giờ đụng đến phần cứng thật → khi ra thực tế lại bỡ ngỡ.
Để tránh những lỗi trên, bạn chỉ cần tuân thủ nguyên tắc: học chậm mà chắc, tập trung một dòng PLC duy nhất trong 4–6 tháng đầu, thực hành mỗi ngày dù chỉ 30 phút, ghi chép đầy đủ và kiên nhẫn với chính mình.
Tự học lập trình PLC không phải con đường nhanh nhất nhưng chắc chắn là con đường rẻ nhất và giúp bạn hiểu sâu nhất. Chỉ cần bạn duy trì kỷ luật và niềm đam mê, sau một thời gian ngắn bạn sẽ thấy mình tiến bộ rõ rệt. Chúc các bạn học lập trình PLC thật hiệu quả, sớm làm chủ công nghệ và có công việc ổn định với mức thu nhập hấp dẫn trong ngành tự động hóa!
Tự học lập trình PLC hoàn toàn khả thi nếu bạn có kế hoạch rõ ràng và kỷ luật. Bắt đầu ngay hôm nay, chỉ cần 1–2 giờ mỗi ngày, sau vài tháng bạn sẽ bất ngờ với tiến độ của chính mình. Chúc các bạn học lập trình PLC cho người mới bắt đầu thật hiệu quả và sớm làm chủ được công nghệ tự động hóa hiện đại!
Còn rất nhiều kiến thức hay ho nữa liên quan đến lập trình PLC nữa đang chờ các bạn khám phá, tham gia ngay Group Công Nghệ Thông Tin của nhà VTI Academy để đón đọc bạn nhé!